کد مطلب:210461 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:311
دانشگاه بزرگ
در سال یكصد و هفده هجری، هنگامی كه امام باقر علیه السلام به عنوان
[ صفحه 26]
گران بهاترین قربانی سیاست ستمگرانه ی بنی امیه به جوار پروردگارش شتافت، فرزند ارجمندش صادق علیه السلام را كه آن هنگام سی و چهار ساله بود، به مركز و مدرسه یی كه صدها تن از صاحب نظران و اندیشه مندان در آن گرد آمده بودند، سفارش فرمود. این مدرسه در واقع هسته ی دانشگاه بزرگی بود كه امام صادق علیه السلام پس از پدر گرامی خویش، آن را بنیان نهاد.
شاید نتوان در تاریخ، همانند دانشگاه امام صادق علیه السلام حوزه ی معرفت دیگری یافت كه توانسته باشد نسل های متوالی را تحت تأثیر خود قرار داده باشد و اصول و افكار خویش را بر آن ها حاكم سازد و مردمی متمدن، فرهیخته و با كیان و موجودیتی یگانه، بنیان نهاده باشد.
اشتباه است اگر بخواهیم دستاوردهای این دانشگاه و حوزه ی معرفتی را فقط به كسانی محدود كنیم كه در آن به تحصیل علم پرداخته و معاصرانش از آن چیزها آموخته باشند، بلكه دستاوردهای این حوزه ی معرفتی، در اندیشه هایی است كه در جامعه ایجاد كرده و در انسان هایی است كه سیمای تاریخ و مسلمانان را دگرگون ساختند و تمدنی را پدید آوردند كه تا قرون متمادی پایدار و پابرجا بود.
در تاریخ، ثبت است كه شمار كسانی كه به طور مستقیم از افكار و اندیشه های این دانشگاه و حوزه ی معرفتی سیراب شده اند، به 4 هزار تن می رسیده است. دانشگاه و حوزه ی معرفتی امام صادق علیه السلام در آگاهی بخشی به مردم مسلمان دوران خود و نیز مسلمانانی كه از پی آن ها در آمده اند، نقش فوق العاده داشته است، به گونه یی كه به خوبی می توان یافت كه فرهنگ اصیل اسلامی تنها از این چشمه ی جوشان و فیاض، جریان گرفته است؛ چرا كه پژوهش های انجام شده، ثابت
[ صفحه 27]
كرده است كه بسیاری از فرهنگ های رواج یافته در میان مسلمانان از اندیشه های مسیحی و یهودی به واسطه ی مسلمان شدن پیروان آنان، سرچشمه گرفته، یا از اندیشه های فلاسفه یونانی و هندی كه كتاب هایشان به زبان عربی ترجمه شده و مسلمانان اصول و اندیشه های خود را بر اساس آن بنیان نهادند، تأثیر پذیرفته است. بنابراین جز مكتب امام صادق علیه السلام هیچ مكتب فكری اسلامی دیگری باقی نمی ماند كه از كیان و حد و اصالت خویش در تمام ابعاد زندگی، محافظت كند.
اگر ما بدانیم كه فرهنگ اسلامی - خصوصا در بخش اهل تسنن - بر ائمه ی هم عصر با امام صادق علیه السلام همچون پیشوایان مذاهب چهارگانه ی أهل سنت كه مسلمانان تنها بر مذاهب آنان تمسك كرده اند، تكیه داشته است و دریابیم كه اكثر این پیشوایان، اندیشه های دینی خود را از مكتب و حوزه ی معارف امام صادق علیه السلام بهره گرفته اند، تا آن جا كه ابن ابی الحدید - از دانشمندان نام آور اهل سنت و شارح نامدار نهج البلاغه - ثابت كرده است كه علم مذاهب چهارگانه ی اهل تسنن در فقه به امام صادق علیه السلام بازگشت می كند، آن گاه به درستی خواهیم دانست كه فرهنگ اصیل اسلامی، تنها و تنها به امام صادق علیه السلام و دانشگاه و حوزه ی معارفی كه ایشان بنیان نهاد، باز می گردد.
از سوی دیگر، اگر بدانیم كه تنها یكی از دانش آموختگان این دانشگاه، یعنی جابر بن حیان، دانشمند پرآوازه ی ریاضی و شیمی كه جهان همواره او را صاحب دانشی عظیم در زمینه ی ریاضیات و علم شیمی می داند، پانصد رساله در علوم ریاضی داشته كه تمام آن ها را حضرت صادق علیه السلام بر وی املا كرده بود، آن گاه به افاضات بی شمار
[ صفحه 28]
این حوزه ی معارف بر دانش اندوزانش به خوبی پی خواهیم برد. محمد بن مسلم - از ممتازترین شاگردان این حوزه ی معارف - از آن حضرت علیه السلام 16 هزار حدیث در علوم گوناگون روایت كرده است. این نكته، درباره ی جمع زیاد دیگری از اندیشه مندان گران قدر نیز صدق می كند، به گونه یی كه یكی از آنان گفته ی مشهوری دارد. وی می گوید: در این مسجد - مسجد كوفه - نهصد استاد را دیدم كه هر كدام از جعفر بن محمد علیه السلام می گفتند. حتا ابوحنیفه - امام یكی از مذاهب چهارگانه ی عامه - می گوید: اگر آن دو سال تحصیل در نزد جعفر بن محمد علیه السلام نبود هر آینه نعمان - نام خودش - نابود می شد.
بالأخره آن كه باید بدانیم از هیچ یك از دوازده امام علیه السلام و بلكه چهارده معصوم علیه السلام كه رسول خدا صلی الله علیه و اله هم در میان آنان محسوب می شود، به اندازه یی كه از امام صادق علیه السلام روایت نقل گردیده، از آنان روایت نقل نشده است. البته بیش تر این احادیث و روایات در ابواب فقه، حكومت، تفسیر و مانند آن ها است. اما از روایاتی كه در دیگر علوم آن حضرت علیه السلام نقل شده، جز اندكی به دست ما نرسیده است؛ زیرا بیش تر این روایات و احادیث، قربانی اختلاف های سیاسی شد، كه متعاقب دوران امام صادق علیه السلام به وقوع پیوست. چه بسیار كتاب های خطی شیعه كه به آتش كینه و نفرت منحرفان و دشمنان اهل بیت علیه السلام سوخته شد و از بین رفت، تنها از این میان، بهره ی كتابخانه های سلاطین فاطمیون در كشور مصر، به بیش از سه میلیون نسخه ی خطی می رسد. چه بسیار كتاب هایی كه امواج خروشان دجله و فرات، آن ها را به كام خود كشید، یا به آتش طمع عباسیان در شهرهای بغداد و كوفه سوخت! چه بسیار محدثان دانشمند فرهیخته یی كه دانش های گوناگون در دل هاشان موج می زد و می تپید،
[ صفحه 29]
اما از ترس كشتارها و جنایات خلفای عباسی، جرأت اظهار و نشر آن ها را نداشتند. این، ابن أبی عمیر است كه روزگاری دراز در زندان های بنی عباس به سر می برد و متأسفانه، تألیفاتش در این مدت پنهان می ماند و حتا زیر خاك دفن می شود و بدین سان، احادیث بسیاری و از جمله، كتاب صحیحه الاعمال، از بین می رود، در حالی كه، نسخه ی یگانه ی منحصر به فرد بود و این محمد ابن مسلم است كه 30 هزار حدیث از امام صادق علیه السلام حفظ است، اما از ترس آنان كه زبانش بیرون كشیده نشود، حتا یكی از آن ها را نقل نمی كند و با خود به درون خاك می برد.
در این هنگام است كه، وقتی از این مسایل آگاه می شویم، می توانیم به عمق فرهنگ این دانشگاه جهان اسلام و حوزه ی معارف دین و نیز افق پهناور آن، پی ببریم. [1] .
[ صفحه 26]
گران بهاترین قربانی سیاست ستمگرانه ی بنی امیه به جوار پروردگارش شتافت، فرزند ارجمندش صادق علیه السلام را كه آن هنگام سی و چهار ساله بود، به مركز و مدرسه یی كه صدها تن از صاحب نظران و اندیشه مندان در آن گرد آمده بودند، سفارش فرمود. این مدرسه در واقع هسته ی دانشگاه بزرگی بود كه امام صادق علیه السلام پس از پدر گرامی خویش، آن را بنیان نهاد.
شاید نتوان در تاریخ، همانند دانشگاه امام صادق علیه السلام حوزه ی معرفت دیگری یافت كه توانسته باشد نسل های متوالی را تحت تأثیر خود قرار داده باشد و اصول و افكار خویش را بر آن ها حاكم سازد و مردمی متمدن، فرهیخته و با كیان و موجودیتی یگانه، بنیان نهاده باشد.
اشتباه است اگر بخواهیم دستاوردهای این دانشگاه و حوزه ی معرفتی را فقط به كسانی محدود كنیم كه در آن به تحصیل علم پرداخته و معاصرانش از آن چیزها آموخته باشند، بلكه دستاوردهای این حوزه ی معرفتی، در اندیشه هایی است كه در جامعه ایجاد كرده و در انسان هایی است كه سیمای تاریخ و مسلمانان را دگرگون ساختند و تمدنی را پدید آوردند كه تا قرون متمادی پایدار و پابرجا بود.
در تاریخ، ثبت است كه شمار كسانی كه به طور مستقیم از افكار و اندیشه های این دانشگاه و حوزه ی معرفتی سیراب شده اند، به 4 هزار تن می رسیده است. دانشگاه و حوزه ی معرفتی امام صادق علیه السلام در آگاهی بخشی به مردم مسلمان دوران خود و نیز مسلمانانی كه از پی آن ها در آمده اند، نقش فوق العاده داشته است، به گونه یی كه به خوبی می توان یافت كه فرهنگ اصیل اسلامی تنها از این چشمه ی جوشان و فیاض، جریان گرفته است؛ چرا كه پژوهش های انجام شده، ثابت
[ صفحه 27]
كرده است كه بسیاری از فرهنگ های رواج یافته در میان مسلمانان از اندیشه های مسیحی و یهودی به واسطه ی مسلمان شدن پیروان آنان، سرچشمه گرفته، یا از اندیشه های فلاسفه یونانی و هندی كه كتاب هایشان به زبان عربی ترجمه شده و مسلمانان اصول و اندیشه های خود را بر اساس آن بنیان نهادند، تأثیر پذیرفته است. بنابراین جز مكتب امام صادق علیه السلام هیچ مكتب فكری اسلامی دیگری باقی نمی ماند كه از كیان و حد و اصالت خویش در تمام ابعاد زندگی، محافظت كند.
اگر ما بدانیم كه فرهنگ اسلامی - خصوصا در بخش اهل تسنن - بر ائمه ی هم عصر با امام صادق علیه السلام همچون پیشوایان مذاهب چهارگانه ی أهل سنت كه مسلمانان تنها بر مذاهب آنان تمسك كرده اند، تكیه داشته است و دریابیم كه اكثر این پیشوایان، اندیشه های دینی خود را از مكتب و حوزه ی معارف امام صادق علیه السلام بهره گرفته اند، تا آن جا كه ابن ابی الحدید - از دانشمندان نام آور اهل سنت و شارح نامدار نهج البلاغه - ثابت كرده است كه علم مذاهب چهارگانه ی اهل تسنن در فقه به امام صادق علیه السلام بازگشت می كند، آن گاه به درستی خواهیم دانست كه فرهنگ اصیل اسلامی، تنها و تنها به امام صادق علیه السلام و دانشگاه و حوزه ی معارفی كه ایشان بنیان نهاد، باز می گردد.
از سوی دیگر، اگر بدانیم كه تنها یكی از دانش آموختگان این دانشگاه، یعنی جابر بن حیان، دانشمند پرآوازه ی ریاضی و شیمی كه جهان همواره او را صاحب دانشی عظیم در زمینه ی ریاضیات و علم شیمی می داند، پانصد رساله در علوم ریاضی داشته كه تمام آن ها را حضرت صادق علیه السلام بر وی املا كرده بود، آن گاه به افاضات بی شمار
[ صفحه 28]
این حوزه ی معارف بر دانش اندوزانش به خوبی پی خواهیم برد. محمد بن مسلم - از ممتازترین شاگردان این حوزه ی معارف - از آن حضرت علیه السلام 16 هزار حدیث در علوم گوناگون روایت كرده است. این نكته، درباره ی جمع زیاد دیگری از اندیشه مندان گران قدر نیز صدق می كند، به گونه یی كه یكی از آنان گفته ی مشهوری دارد. وی می گوید: در این مسجد - مسجد كوفه - نهصد استاد را دیدم كه هر كدام از جعفر بن محمد علیه السلام می گفتند. حتا ابوحنیفه - امام یكی از مذاهب چهارگانه ی عامه - می گوید: اگر آن دو سال تحصیل در نزد جعفر بن محمد علیه السلام نبود هر آینه نعمان - نام خودش - نابود می شد.
بالأخره آن كه باید بدانیم از هیچ یك از دوازده امام علیه السلام و بلكه چهارده معصوم علیه السلام كه رسول خدا صلی الله علیه و اله هم در میان آنان محسوب می شود، به اندازه یی كه از امام صادق علیه السلام روایت نقل گردیده، از آنان روایت نقل نشده است. البته بیش تر این احادیث و روایات در ابواب فقه، حكومت، تفسیر و مانند آن ها است. اما از روایاتی كه در دیگر علوم آن حضرت علیه السلام نقل شده، جز اندكی به دست ما نرسیده است؛ زیرا بیش تر این روایات و احادیث، قربانی اختلاف های سیاسی شد، كه متعاقب دوران امام صادق علیه السلام به وقوع پیوست. چه بسیار كتاب های خطی شیعه كه به آتش كینه و نفرت منحرفان و دشمنان اهل بیت علیه السلام سوخته شد و از بین رفت، تنها از این میان، بهره ی كتابخانه های سلاطین فاطمیون در كشور مصر، به بیش از سه میلیون نسخه ی خطی می رسد. چه بسیار كتاب هایی كه امواج خروشان دجله و فرات، آن ها را به كام خود كشید، یا به آتش طمع عباسیان در شهرهای بغداد و كوفه سوخت! چه بسیار محدثان دانشمند فرهیخته یی كه دانش های گوناگون در دل هاشان موج می زد و می تپید،
[ صفحه 29]
اما از ترس كشتارها و جنایات خلفای عباسی، جرأت اظهار و نشر آن ها را نداشتند. این، ابن أبی عمیر است كه روزگاری دراز در زندان های بنی عباس به سر می برد و متأسفانه، تألیفاتش در این مدت پنهان می ماند و حتا زیر خاك دفن می شود و بدین سان، احادیث بسیاری و از جمله، كتاب صحیحه الاعمال، از بین می رود، در حالی كه، نسخه ی یگانه ی منحصر به فرد بود و این محمد ابن مسلم است كه 30 هزار حدیث از امام صادق علیه السلام حفظ است، اما از ترس آنان كه زبانش بیرون كشیده نشود، حتا یكی از آن ها را نقل نمی كند و با خود به درون خاك می برد.
در این هنگام است كه، وقتی از این مسایل آگاه می شویم، می توانیم به عمق فرهنگ این دانشگاه جهان اسلام و حوزه ی معارف دین و نیز افق پهناور آن، پی ببریم. [1] .
[1] زندگي و سيماي حضرت امام صادق عليه السلام.